by Rosnące ceny ziaren, zmiany klimatyczne wpływające na uprawy, rozporządzenie UE dotyczące wylesiania (EUDR) – to tylko niektóre z wyzwań stojących przed całym rynkiem kawy. Z okazji Międzynarodowego Dnia Kawy, obchodzonego 29 września, Fairtrade Polska zwraca uwagę na drobnych rolników uprawiających kawę, którzy odpowiadają nawet za 70 proc. jej światowej produkcji. W tym dniu warto pamiętać o roli, jaką każdy z nas może odegrać w kształtowaniu bardziej sprawiedliwego rynku i zrównoważonej przyszłości kawy.
„Mała czarna” stała się nieodłącznym elementem codziennego życia wielu z nas. W 2023 roku po kawę sięgnęło 94 proc. gospodarstw domowych. Spożycie kawy w Polsce stale rośnie, to już 3,3 kg rocznie na osobę.[1] Jednak popijając kawę, nie zawsze zastanawiamy się, jaka historia się za nią kryje. Fairtrade dąży do tego, by każdy łyk dostarczał nie tylko przyjemności, ale również wspierał Sprawiedliwy Handel i zrównoważone praktyki rolnicze.
Za każdym ziarnem kryje się historia
Na świecie jest blisko 12,5 miliona farm, na których uprawia się kawę. Z tego około 95 proc. stanowią niewielkie gospodarstwa do 5 hektarów. Drobni rolnicy każdego dnia walczą o godną pracę i płacę. Chociaż ceny kawy na rynkach światowych przebijają 40-letnie rekordy, rolnicy z globalnego Południa wciąż zmagają się z trudną sytuacją finansową. Często nie są w stanie zaspokoić podstawowych potrzeb. W latach 2016-2019 spadające ceny kawy doprowadziły do ubóstwa wielu farmerów i ich rodziny. Od niedawna rolnicy uprawiający kawę zmagają się z rosnącymi kosztami produkcji i nieregularnymi wzorcami pogodowymi. Takimi jak susze i przymrozki w Ameryce Południowej czy choroby roślin występujące w Wietnamie.
System Fairtrade wzmacnia rolników i producentów na wszystkich etapach łańcucha. Dba o to, by uprawy były zrównoważone i odporne na skutki zmian klimatycznych, a pracownicy otrzymywali godziwe wynagrodzenie za swoją pracę. Obecnie, w spółdzielniach producenckich zrzeszonych w systemie Fairtrade pracuje blisko 850 000 rolników, w krajach w obrębie tzw. pasa kawowego. Certyfikacja daje szansę na lepsze życie dla nich i ich rodzin. Spółdzielnie rolnicze działają wg określonych standardów (zakaz pracy dzieci, pracy przymusowej). Otrzymują cenę minimalną (niezależną od spadku cen na rynku) oraz premię Fairtrade. W 2022 roku spółdzielnie otrzymały aż 96,4 mln euro premii Fairtrade. Przeznaczono ją na inwestycje w rozwój gospodarstw, poprawę jakości upraw i wsparcie lokalnych społeczności. To sprawia, że rolnicy działający na zasadach Fairtrade uzyskują nawet o 50 proc. wyższe dochody i stabilniejsze ceny, niż ci niezrzeszeni.
Klimat nie sprzyja kawie
Zmiany klimatyczne mogą sprawić, że w przyszłości kawa, którą znamy, stanie się produktem luksusowym. Badania Fairtrade dowodzą, że rosnące temperatury i nieprzewidywalne warunki pogodowe mają bezpośredni wpływ na uprawy kawy. W niektórych regionach, w tym w kolebce kawy – w Etiopii, zmiany klimatyczne mogą zmniejszyć zbiory nawet o połowę lub zupełnie uniemożliwić uprawę i to już do 2050 roku. Czy możemy temu zapobiec?
— Fairtrade swoimi działaniami wspiera rolników w adaptacji do tych wyzwań — mówi Michał Bryda-Przybyszewski, menedżer ds. komunikacji w Fairtrade Polska. — Promujemy zrównoważone praktyki rolnicze, takie jak agroleśnictwo, czyli sadzenie drzew wraz z krzewami kawowca. Takie działania nie tylko pozytywnie wpływają na plony, ale także chronią środowisko. W naszym programie Akademii Klimatycznej bierze udział 10 000 rolników z Kenii i 1200 z Etiopii — podkreśla.
Obecnie najtrudniejsze warunki obserwujemy w Wietnamie, który jest największym producentem robusty. Susze i choroby roślin spowodowały spadek plonów. Tym samym wzrosły ceny na giełdach międzynarodowych o niemal 100 proc. w stosunku do 2023 r (wzrost z ok. 2,5 dol. za kg do prawie 5 dol. za kg). Taka sytuacja oddziałuje również na rynek arabiki, prowadząc do wyższych cen kawy. Według analizy przeprowadzonej przez Sztokholmski Instytut Środowiska (SEI) zmiany klimatyczne mogą potencjalnie zmniejszyć globalną produkcję kawy arabiki o 45,2 proc. Jednocześnie globalna produkcja robusty może ucierpieć o 23,5 proc. To wskazuje, że do rosnących cen kawy będziemy musieli się przyzwyczaić.
Graj fair
Wybierając produkty Fairtrade, konsumenci mogą wspierać drobnych rolników i przyczyniać się do budowania bardziej sprawiedliwego świata. Te niepozorne codzienne decyzje dzięki efektowi skali mają ogromne znaczenie.
Dobrym przykładem jest Orlen, który już od 16 lat ułatwia konsumentom codzienne dokonywanie wyborów w duchu Sprawiedliwego Handlu. Kawa marki Stop Cafe z certyfikatami Fairtrade oraz rolnictwa ekologicznego dostępna jest na stacjach paliw koncernu nieprzerwanie od 2008 roku.
— Dzięki współpracy z Fairtrade firmy mają dostęp do łańcuchów dostaw kawy weryfikowanych pod względem przestrzegania praw człowieka i ochrony środowiska. Jak pokazują badania konsumenckie GlobeScan już 53 proc. polskich konsumentów rozpoznaje znak FAIRTRADE i coraz więcej osób decyduje się na świadome wybory zakupowe — podkreśla Michał Bryda-Przybyszewski, menedżer ds. komunikacji w Fairtrade Polska. — Wartość rynku Fairtrade w Polsce sięgnęła w 2023 r. rekordowy wynik i wyniosła blisko 1 miliard złotych — dodaje.
EUDR – szansa i wyzwanie
Rozporządzenie Komisji Europejskiej przeciwko wylesianiu (EUDR) wchodzi w życie 1.01.2025 r. Od tej daty nie będzie można sprowadzać towarów lub surowców, takich jak ziarna kawy, pozyskanych z terenów, które zostały wylesione lub zdegradowane po 31 grudnia 2020 r. Rozporządzenie nakłada dodatkowe obowiązki zarówno na rolników, jak i importerów, palarnie i firmy kawowe. Takim obowiązkiem jest m.in. konieczność mapowania satelitarnego gospodarstw. Także przygotowanie oświadczenia o należytej staranności, które zawiera dane o ryzykach występujących w łańcuchu dostaw i sposobach ich zapobiegania lub ograniczania. Przedsiębiorstwa będą musiały udowodnić, że sprowadzane produkty są legalne, nie powodują wycinania lasów. Także, że prawa człowieka nie były łamane podczas ich wytwarzania. Fairtrade już od 2019 roku wymaga, żeby certyfikowana kawa nie pochodziła z wylesianych terenów. Standardy zakładają również ochronę lasów i przeciwdziałanie degradacji obszarów chronionych. Fairtrade posiada także wiedzę i narzędzia, wspierające różne podmioty z całego łańcucha dostaw kawy w wypełnianiu postanowień rozporządzenia.
Kawa towarzyszy nam na co dzień i często traktujemy ją jako produkt pierwszej potrzeby. W Międzynarodowy Dzień Kawy warto zastanowić się, czy za kilka – kilkanaście lat wciąż będzie tak dostępna? Co my jako konsumenci możemy zrobić, aby zapewnić jej zrównoważoną produkcję i godne życie ludziom, którzy ją dla nas uprawiają?
[1] Consumer Panel Services GfK, 2023
